Inclusief herstel na corona: Groningen werkt opgavegericht aan gezondheid
De gemeente Groningen neemt gezondheid al sinds 2017 standaard mee in de wijkvernieuwing en stadsontwikkeling. Nu werken ze aan een betere verbinding tussen het sociaal domein en gezondheid. Marieke Zwaving, concernadviseur strategie en programmamanager Gezonde Stad, vertelt in dit praktijkvoorbeeld meer over hun brede en opgavegerichte gezondheidsvisie.
Denkrichting: Benut het opgavegericht werken
Dit is een voorbeeld in een serie gebaseerd op de denkrichtingen. Hierin vind je suggesties voor de aanpak van gezondheidsachterstanden in en na de coronacrisis. Het verhaal van de gemeente Groningen gaat over het benutten van opgavegericht werken. Veel gemeenten zien kansen in een ‘Health in all policies’ benadering. Door vanuit alle beleidsterreinen aandacht te hebben voor de huidige gezondheidsopgave, ontstaat het besef dat alle sectoren een bijdrage kunnen leveren aan de gezondheid van inwoners. Een sterke sociale basisinfrastructuur is daarbij een randvoorwaarde.
Het helpt ook als klantmanagers en professionals uit wijkteams met een brede blik kijken en ook aandacht voor gezondheid hebben. En doorverwijzen naar activiteiten die de gezondheid bevorderen.
Tom Moons, adviseur GezondIn: “De sleutel naar het positief beïnvloeden van gezondheid en het terugdringen van gezondheidsverschillen ligt maar ten dele in het volksgezondheiddomein. Grotendeels ligt deze in andere beleidsdomeinen, zoals armoede, onderwijs, huisvesting, werk en inkomen en ruimtelijke ordening. Groningen is actief op zoek naar de verbinding tussen deze domeinen, want gezondheid is een gezamenlijke opgave. Mooi om te zien dat het opgavegerichte werken wordt vertaald naar wijkgerichte aanpakken, waarbij gedifferentieerd wordt om de aanpak te laten aansluiten bij de wijk en zo het effect voor inwoners te vergroten.”
De coronacrisis heeft grote impact op het dagelijks leven en de gezondheid van mensen. De mentale en fysieke gezondheid staat extra onder druk, vooral bij mensen in een kwetsbare positie. Door Covid-19, maar ook door eenzaamheid, stress, en (dreigende) werkeloosheid. Gemeenten werken aan herstelbeleid. Zij zoeken daarin naar passende aanpakken, innovatie oplossingen en beleidslijnen om gezondheidsverschillen terug te dringen. Op basis van gesprekken met GIDS-gemeenten (wethouders, beleidsmedewerkers en professionals in de wijk) stelde GezondIn denkrichtingen op voor een inclusief herstel- en transformatiebeleid. Met deze serie praktijkvoorbeelden illustreren we elke denkrichting met een voorbeeld uit een gemeente. Deel 8: de gemeente Groningen over het benutten van opgavegericht werken.
Gezond ouder worden met netwerk ‘Healthy Ageing’
Aan de wieg de brede gezondheidsvisie stond ‘Het Akkoord van Groningen’, tussen de gemeente, provincie en Groningse kennisinstellingen – de Rijksuniversiteit Groningen (RUG), het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG) en de Hanzehogeschool. Ook was het Healthy Ageing Netwerk Noord Nederland (HANNN) betrokken. De gemeente Groningen beschouwt het verbeteren van de gezondheid van haar inwoners namelijk als een brede opgave: sociaal, fysiek én economisch.
“Dat lijkt nu niets bijzonders meer”, benadrukt Zwaving. “Er zijn nu allerlei rapporten en adviezen die een brede ‘Health in All Policies’ aanpak propageren, zoals van de WHO, WRR en Raad voor de Volksgezondheid. En ook is het concept ‘Positieve Gezondheid’ van Machteld Huber inmiddels breed bekend. Dat was anders dan in 2017, toen de gemeenteraad van Groningen de ‘Healthy Ageing Visie’ vaststelde.”
Gezonde kernwaarden in de wijkaanpak
Op verzoek van het college maakten de kennisinstellingen en andere partners, de ‘Healthy Ageing Visie’. Rond zes kernwaarden: actief burgerschap, bereikbaar groen, actief ontspannen, gezond verplaatsen, gezond bouwen en gezonde voeding. “Deze ‘gezonde stadsprincipes’ gebruikten we in een pilot en wijkaanpak in de Groningse wijk Selwerd”, vertelt Zwaving. “Hierbij bouwden we voort op een al langere traditie van integraal werken in het kader van wijkvernieuwing. We betrokken bewoners en is er een aparte wijkgerichte coalitie opgericht. Sindsdien nemen we gezondheid steeds meer mee in de wijkaanpak en in de meerjarenprogramma’s van stadsontwikkeling.”
De uitkomst: specifieke wijkplannen, met aandacht voor gezondheid. En waar de verbinding tussen fysiek (leefkwaliteit) en sociaal (kwaliteit van leven) het uitgangspunt is. “Het gaat dus om een samenhangende aanpak op het gebied van armoede, groen, buitenzijn, een veilige buurt, positief opgroeien en prettig, duurzaam en gezond wonen. Daarmee kwam er een extra en zevende waarde bij: veiligheid (fysiek en sociaal).”
Goede organisatievoorwaarden
De ‘Healthy Ageing visie’ was gekoppeld aan extra geld voor aanjaagfuncties voor meerdere jaren. “Dat gaf ruimte om collega’s, van bijvoorbeeld stadsontwikkeling en gebieds- en wijkgericht werken, te benaderen”, legt Zwaving uit. “Het hielp om de juiste verbindingen te leggen tussen afdelingen en (externe) samenwerking tot stand te brengen. Je moet dat aanjagen echt een aantal jaren volhouden. Maar het loont. De opgaven voor de stad worden op alle domeinen gebiedsgericht verbonden. Onze organisatie is aangepast op gebieds- en opgavegericht werken.”
Verbinding sociaal domein en zorg
Met middelen vanuit onder meer de programma’s Regiodeal Groningen Noord werkt de gemeente verder aan een gecombineerde wijkgerichte aanpak. Daarnaast maakt wethouder Isabelle Diks zich nu sterk voor een betere verbinding tussen volksgezondheid, armoede, zorg en veiligheid. Zwaving: “We sluiten bijvoorbeeld aan bij de actualiteit van de opgaven van het coronaherstelbeleid (Iedereen doet weer mee in 050), bij de integrale armoedeaanpak ‘Kansrijk Groningen’ en de grotere landelijke aandacht voor de relatie tussen gezondheid en armoede.”
“Vanuit gezondheid kunnen we nog intensiever samenwerken met de sociale gebiedsondersteuners in de wijk. En we zoeken collega’s op die met armoedebeleid bezig zijn. Met hen kijken we hoe we vanuit gezondheid een bijdrage kunnen leveren. Zoals gebruikelijk betrekken we onze kennispartners, maar ook bijvoorbeeld de zorgverzekeraar en ziekenhuizen.”
In ieder geval is er volgens Zwaving nog veel en lang werk aan de winkel. “De gezondheidsverschillen in Groningen zijn nog erg groot. Recente GGD-cijfers laten op leefstijl (minder roken en alcohol) weliswaar een verbetering zien. Maar overgewicht en sedentair gedrag is toegenomen, en de cijfers rond eenzaamheid en mentale gezondheid zijn ook niet goed. Mogelijk door corona is er veel meer beroep op GGZ. Daarom vraagt dat extra aandacht in de toekomst.”
Lees meer over de Healthy Ageing visie, en de kernwaarden in het Inspiratie en werkboek Gezondheid en ruimte.
Aansluiten bij Kansrijk Groningen
In 2019 begon Groningen, in samenwerking met de WIJ-teams, Werk en Inkomen en de Groninger Krediet Bank, met Kansrijk Oost. Een integrale armoedeaanpak waarin één buddy werkt met één gezin. Het initiatief is nu actief in meerdere wijken onder de naam ‘Kansrijk Groningen’. De resultaten van de eerste pilot, met circa zeventien gezinnen, waren veelbelovend. De buddy voorkomt dat er heel veel hulpverleners bij een gezin over de vloer komen en fungeert als regisseur en hitteschild in een complexe omgeving. De buddy bouwt een band op met het gezin. Het gezin houdt de regie en bepaalt zelf wat er nodig is om de grip op het leven weer terug te krijgen. De buddy helpt daarbij. Gezien de directe relatie tussen armoede/inkomen, stress en gezondheid kan deze aanpak op termijn niet alleen grote gezondheidswinst opleveren maar ook veel zorgkosten besparen.