GezondIn ging in gesprek met Marita Rodrigues (beleidsadviseur publieke gezondheid bij de GGD Zuid-Holland Zuid) over de uitvoering en resultaten van een participatief actieonderzoek gericht op de gezondheidsbeleving in de wijk Oud-Krispijn in de gemeente Dordrecht. Het participatieve actieonderzoek: hart voor heel Krispijn werd opgezet door Marita Rodrigues en Arne Mellaard, beleidsadviseur en onderzoeker bij de GGD Zuid-Holland Zuid, na opvallende resultaten uit eerdere gezondheidsmonitoring. De resultaten uit eerder onderzoek wezen op een significant lagere gezondheidsbeleving in Oud-Krispijn vergeleken met andere wijken in de gemeente Dordrecht. Het participatieve onderzoek in Oud-Krispijn betrok de bewoners actief bij het onderzoeksproces en beoogde directe posietieve verandering in de wijk te realiseren.

Wat was de aanleiding van het onderzoek? En wat was het idee achter het onderzoek? Wat zou het moeten opleveren?

Marita Rodrigues legt uit dat het onderzoek in Krispijn gestart is vanwege de als slecht ervaren gezondheid in de wijk, vergeleken met de rest van Dordrecht en de regio Zuid-Holland Zuid. Onze bevindingen uit de reguliere monitoring, toonden aan dat we hier niet omheen konden. Dit leidde in eerste instantie tot een antropologisch onderzoek dat helaas vanwege de coronapandemie werd onderbroken. Na hervatting van het onderzoek kozen we voor een aanpak waarin de inwoners actief onderzoek deden. Dit was een reactie op zowel de data als op feedback van de gemeenschap. Bewoners vonden dat er wel veel werd ‘gehaald’ uit de wijk, maar minder werd ‘gebracht.'”

Hoe hebben jullie de buurtbewoners bereikt en betrokken bij het onderzoek?

“De betrokkenheid van de buurtbewoners was essentieel voor het succes van dit onderzoek,” vervolgt Rodrigues. “We hebben een bijeenkomst georganiseerd om de bewoners te informeren en te motiveren om deel te nemen. Ondanks de aanvankelijke weerstand— waarin wantrouwen in de overheid en instituties een belangrijke rol speelt —zagen we geleidelijk meer betrokkenheid en vertrouwen ontstaan. Het was cruciaal om aan te tonen dat we ook daadwerkelijk iets terug wilden geven aan de gemeenschap, wat uiteindelijk heeft geleid tot een actieplan en de oprichting van een wijkraad.”

Wie was de opdrachtgever van het onderzoek?

“Het onderzoek kwam voort uit ons eigen kennisprogramma en werd formeel ondersteund door de gemeente Dordrecht.” legt Rodrigues uit. “Vanaf het begin werkten we nauw samen met de gemeente om draagvlak voor deze werkwijze te behouden en te zorgen dat met de resultaten concrete veranderingen konden worden gerealiseerd. Daar heb je elkaar voor nodig. Het participatief actieonderzoek gaf de inwoners van Oud-Krispijn niet alleen een stem in het verzamelen van ervaringskennis, maar ook in hun gezondheidsbevordering.”

Hoe hebben jullie de buurtbewoners bereikt en bereid gevonden om mee te doen aan het onderzoek?

“We hebben gebruik gemaakt van het netwerk in de wijk. Aanvankelijk organiseerden we een informatieve bijeenkomst in samenwerking met het wijkcentrum om de bewoners te informeren over onze plannen en hen uit te nodigen om deel te nemen aan het onderzoek. Ondanks de aanvankelijke weerstand, zijn we erin geslaagd een dialoog op te bouwen en geleidelijk vertrouwen te winnen. Dat vraagt om oprechte aandacht, gelijkwaardigheid en oog voor wat wèl kan binnen de context van deze specifieke buurt.”

Hoe zorgden jullie voor een gelijkwaardige samenwerking tussen de onderzoekers vanuit de GGD en de onderzoekers vanuit de buurt (de bewoners)?

“We hebben tijd genomen om elkaar te leren kennen en zicht te krijgen op ieders talenten en kennis. We hebben sterk benadrukt dat de kennis van de buurtbewoners centraal stond. Wij faciliteerden het proces om deze kennis naar boven te halen, maar de input kwam van de bewoners zelf. Zij hadden zeggenschap over het verloop van het proces, de doelstellingen die we stelden en de onderzoeksmethoden die we toepasten. Tijdens het proces was het belangrijk om goed verwachtingsmanagement te doen en transparant te zijn over wat wel en niet haalbaar was”.

Kun je enkele voorbeelden geven van hoe dit onderzoek de individuele deelnemers heeft beïnvloed?

“Deelnemers kregen meer zelfvertrouwen en leerden hun buurtgenoten beter kennen, wat leidde tot een sterkere gemeenschapszin. Bovendien werden sommige bewoners zo geïnspireerd dat ze zelf de leiding namen over lokale initiatieven, zoals het oprichten van een wijkraad”​​.

Wat zijn de volgende stappen na dit onderzoek?

“Het onderzoek heeft geleid tot vergelijkbare participatieve actieonderzoeken in andere gemeenten. Daarnaast  is er interesse vanuit het Nationaal Programma voor Leefbaarheid en Veiligheid (NPLV), om deze aanpak verder uit te rollen en toe te passen in andere wijken”​​. Deze initiatieven bouwen voort op de positieve ervaringen en resultaten uit Oud-Krispijn”​​.

Wat zou je adviseren aan andere wijken of gemeenten die soortgelijke uitdagingen ervaren en participatief onderzoek willen starten?

“Begin gewoon en ga de buurt in. Verlaat het kantoor en ontmoet de mensen waar ze zijn, zoals bij lokale evenementen, bij wijkcentra of in de supermarkt. Deze mensen bereik je niet binnen de muren van het gemeentehuis of via digitale werkwijze.’’

Wat zou je aanbevelen aan beleidsmakers op basis van de uitkomsten van dit onderzoek?

“Rodrigues adviseert beleidsmakers: ‘Heb vertrouwen in de processen en focus niet enkel op direct meetbare resultaten. De kracht van participatief onderzoek ligt in de empowerment van bewoners en de geleidelijke verbetering van hun sociale- en fysieke leefomgeving, die niet altijd direct in cijfers te vatten is. En wees je ervan bewust dat het proces tijd kost en dat het alleen effectief is als je bereid bent een langdurige relatie aan te gaan dan wel te faciliteren​​.'”

De aanpak en de resultaten van het onderzoek in Oud-Krispijn laten zien hoe belangrijk en effectief het is om de doelgroep actief te betrekken bij onderzoek naar de ervaren gezondheid. Dit leidt niet alleen tot meer betrokkenheid en verbondenheid binnen de wijk, maar ook tot concrete acties die de leefbaarheid en gezondheid in de wijk kunnen verbeteren.

Het onderzoek heeft een beweging in Oud-Krispijn in gang gezet om vanuit een sociale benadering te werken aan gezondheid, met hoop op een betere buurt en versterkte samenwerking. Wil je meer weten over het onderzoek in Oud-Krispijn? Bekijk dan hier de factsheet en de evaluatiefilm met alle informatie over het onderzoek.