Auteurs: Annette Duivenvoorden, Jesse Rinsma, Hadewych Cliteur.

Op welke manier zijn we in Nederland bezig met de aanpak van gezondheidsverschillen in de leefomgeving. Welke stappen worden er nu gezet vanuit het ruimtelijke perspectief en in aansluiting op het GALA-SPUK? We zetten de innovatieve aanpakken op een rij. Deze zijn besproken en toegelicht op de GezondIn-inspiratiebijeenkomst Aanpak gezondheidsverschillen in de leefomgeving van 8 november 2024.

Brede inzet voor gezondheidswinst in Leeuwarden Oost

Met het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid kreeg de gemeente Leeuwarden de kans om breed en extra te investeren in wijken met veel achterstanden. Als opmaat voor een lokale aanpak, deed de gemeente een breed data-onderzoek, waarin ook aandacht was voor gezondheidsachterstanden. Nu is er een integraal plan: ‘Samen werken aan perspectief’. Gezinslabs, skills-gardens en brede financiering moeten helpen de gezondheidsverschillen terug te dringen. De inzet in Leeuwarden Oost sluit aan bij het nieuwe volksgezondheidsbeleid ‘Samen Gezond 2024-2027’. Daarin zijn kansengelijkheid en ongelijk investeren, gebiedsgericht werken, inwoners centraal en maatwerk belangrijke uitgangspunten.

Lees het interview met Anne Marie Schepers, coördinator van de pijler gezondheid binnen het NPLV.

Leefomgeving en gezondheid beter in beeld voor ruimtelijk beleid

Brigit Staatsen en Rick Prins, RIVM gaan we in op de methode die is ontwikkeld voor de metropoolregio Amsterdam. De leefomgevingskwaliteit, sociale en economische kenmerken en de gezondheid van de inwoners van de MRA is in beeld gebracht en gecombineerd met de plannen voor woonlocaties. Het is een raamwerk om ‘leefomgeving en gezondheid’ onderdeel te maken van ruimtelijk beleid. Het geeft inzicht waar uitdagingen en kansen liggen in de leefomgeving om de gezondheid te beschermen en te bevorderen en waar de bewoners meer of minder kwetsbaar zijn vanuit sociaaleconomisch en gezondheidsperspectief. RIVM heeft samen met het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) deze aanpak doorontwikkeld voor toepassing in andere regio’s. Aan de hand van voorbeeldkaarten gaan zij in gesprek over het gebruik hiervan in ruimtelijk beleid.

Gezondheidsachterstanden en ruimtelijke uitsortering

Judith Hin, Planbureau voor de Leefomgeving vestigt in haar essay ‘Gezondheidsachterstanden: kijk ook eens naar de ruimtelijke uitsortering van mensen en voorzieningen’ de aandacht op verdeling en rechtvaardigheidprincipes van het woonbeleid. Het PBL benadrukt de relatie leggen tussen de wijk en haar voorzieningen en hoe die aansluiten op de dagelijkse vraagstukken van de mensen in een kwetsbare positie, die hier vaker komen/blijven wonen. Het gaat om een gezonde inrichting en een gezonde samenstelling (in woningaanbod, vervoer en voorzieningen). Volkshuisvestingsbeleid met oog voor het terugdringen van gezondheidsverschillen moet dus niet alleen naar rendement kijken, maar ook naar voorzieningen. En naast efficiëntie en betaalbaarheid ook verdelings- en rechtvaardigheidsaspecten.

Eenzaamheid en gebouwde omgeving

Waar kan ik naartoe als ik me eenzaam voel? In de aanpak van eenzaamheid is nog relatief weinig aandacht voor leefomgeving. Dit terwijl de leefomgeving op verschillende manieren van belang is voor mensen wanneer zij zich eenzaam voelen. Denk bijvoorbeeld aan de aanwezigheid van groen in de omgeving, de sociale cohesie in de buurt en de aanwezige infrastructuur. Eric Schoenmakers, Fontys Hogeschool, doet onderzoek naar dit onderwerp en werkt met AI aan het ontwikkelen van beeldtaal over verschillende leefomgevingen

Groenparticipatie: samenwerken aan groen voor gezondheid

“Participatie helpt echt om stadsgroen beter passend te maken voor bewoners”, stelt Lenneke Vaandrager, Wageningen University & Research in het onderzoek over de relatie tussen groen, gezondheid en participatie in buurt en wijk dat zij samen met Marthe Derkzen, Jan Hassink en Mellany van Bommel uitvoerde. De uitdaging zit hem ook in het vertalen van de ambitie van groenparticipatie naar beleid en uitvoering, zeker als het gaat om buurten met een lage Sociaal Economische Positie. Dit is ook een van de conclusies van Lenneke. In het ZonMw Living Lab Lindenholt – Nijmegen bouwen zij hierop voort samen met Jorine de Bruin en Janneke Wijdeveld, initiatiefnemer en projectleider bij de Broederij/De Tuinbrigade en HEEM over hoe sociale wijkinitiatieven hierin gewoon DOEN en ook prachtige resultaten bereiken.

Aanpak hittestress in kwetsbare wijken

We hebben steeds vaker met hogere temperaturen te maken, die langer aanhouden. In dichtbebouwde wijken zijn de effecten nog groter. Dat kan zorgen voor concentratieproblemen, hoofdpijn en een slechte nachtrust. Vooral kwetsbare mensen kunnen ziek worden van hittestress of zelfs overlijden. Hittestress is tegen te gaan door aanpassingen in een gebed, in een woning en in het gedrag. In drie wijken in de gemeente Rotterdam heeft de gemeente een LivingLab heeft opgezet: Ommoord, Afrikaanderwijk en Noordereiland. Hierin gaan sociale en fysieke aanpakken hand in hand nodig om succesvol met hittestress om te kunnen gaan.

Gezonde verstedelijking; inzichten uit gebiedsontwikkeling Cartesius Utrecht

“Onze gezondheid wordt voor een belangrijk deel bepaald door allerlei omgevingsfactoren: waar we wonen en werken, wat we eten, in welke mate we worden blootgesteld aan luchtverontreiniging, welke sociale interacties we hebben en welke leefstijlkeuzes we maken.” De Data en kennishub Gezond stedelijk leven DKH GSL ontwikkelt strategieën en instrumenten voor een gezonde leefomgeving, die rekening houden met dit complexe samenspel van factoren. De ervaringen en lessen binnen de nieuwe Utrechtse wijk Cartesius, een living lab die zich het afgelopen jaar sterk heeft ontwikkeld. Een autovrije wijk waar 2.600 woningen komen samen met een school, supermarkt, horeca, diverse andere voorzieningen en een groot, centraal park. Inwoners leven er langer in goede gezondheid, is de ambitie. Onlangs is Cartesius Utrecht beloond met de Blue Zone Award.