Het onderzoek

8 jaar GIDS/GezondIn

Lysias Advies heeft in opdracht van Pharos onderzoek gedaan naar acht jaar GIDS/GezondIn. In dit onderzoek stonden drie elementen centraal:

1. Het schetsen van de rode draad in de opzet en werkwijze van het programma
2. Het in kaart brengen van de lokale en landelijke resultaten
3. Het formuleren van de leeropbrengsten

Voor dit onderzoek verzamelden we op verschillende manieren informatie:

• Documentenstudie
• Survey onder alle GIDS-gemeenten (respons van 67 procent)
• Verdiepende gespreksronde op ambtelijk niveau met negentien gemeenten, wethouders van vijf gemeenten, tien stakeholders, het ministerie van VWS als opdrachtgever voor GezondIn en zes (oud-)programma-adviseurs.
• Expertsessie met deskundigen uit organisaties waarmee GezondIn in de afgelopen periode heeft samengewerkt.

Achtergrond

De gezondheidsverschillen tussen mensen met een lage en mensen met een hoge opleiding zijn groot en dreigen groter te worden als hier niets aan gedaan wordt. Mensen met een lager inkomen en opleidingsniveau leven gemiddeld zes jaar korter dan mensen met een hoge sociaaleconomische status. Het verschil in gezonde levensjaren is zelfs vijftien jaar. De gezondheid in ons land is in zijn algemeenheid verbeterd. Maar bij mensen met een lagere opleiding en inkomen en een migratie-achtergrond is nog grote gezondheidswinst te behalen.

GIDS: Gezond In De Stad

De Rijksoverheid wil daarom de gezondheid van inwoners met een gezondheidsachterstand verbeteren. Onder meer via de decentralisatie-uitkering GIDS (Gezond In De Stad). Hiermee worden gemeenten met wijken waarin de grootste gezondheidsachterstanden voorkomen, financieel ondersteund bij de lokale aanpak van gezondheidsachterstanden. Daarnaast is het Ministerie van VWS in 2014 gestart met het landelijk stimuleringsprogramma GezondIn. De opzet van het stimuleringsprogramma is om te ondersteunen bij een samenhangende integrale aanpak van gezondheidsachterstanden op gemeentelijk niveau, die aansluit bij de behoefte binnen de gemeente. Bij deze aanpak gaat het om het wijkgericht werken aan gezondheid:

• Goed toegankelijk (preventie- en zorg)aanbod in de wijk
• Stimuleren van gezond gedrag en gezondheidsvaardigheden
• Zorgen voor een gezonde leefomgeving en sociale omgeving
• Stimuleren dat mensen actief mee kunnen doen aan de maatschappij

Stimuleringsprogramma GezondIn

Pharos en Platform31 sloegen de handen ineen voor de uitvoering van GezondIn. Het programma ondersteunt gemeenten door op maat te adviseren, kennis te delen en goede voorbeelden te verspreiden. Ook ondersteunt GezondIn gemeenten bij het ontwikkelen of versterken van hun lokale aanpakken. Hierbij worden gemeenten zoveel als mogelijk gestimuleerd om gebruik te maken van wat er al bekend is over een effectieve aanpak van gezondheidsachterstanden.

De traditionele aanpak in de wereld van gezondheidsbevordering richtte zich vooral op het beïnvloeden van leefstijl. Die aanpak werkt onvoldoende bij het terugdringen van sociaaleconomische gezondheidsverschillen. Daarbij is een bredere strategie nodig, gericht op de diepere oorzaken van gezondheidsachterstanden: gebrek aan werk, opleiding, inkomen of zinvolle dagbesteding, een ongezonde woonomgeving, gebrek aan sociale contacten of zorg en preventie die onvoldoende op het leven van mensen aansluit. Want iemand met een ongezond voedingspatroon en hoog risico op diabetes, zal eerder geneigd zijn daar iets aan te doen als de stress door werkloosheid of door schulden verminderd is.

De insteek van het programma GezondIn was dan ook anders dan voorheen. Daarnaast is er nadrukkelijk voor gekozen om geen blauwdruk-aanpak te volgen, maar om de lokale vraag en de lokale situatie als uitgangspunt te nemen. Maatwerk dus.

150 deelnemende gemeenten

In totaal ontvingen ruim 150 gemeenten extra middelen vanuit de GIDS-gelden om de gezondheidsachterstanden aan te pakken. Nu nadert het einde van de looptijd van het programma in zijn huidige vorm. Daarom is het voor het stimuleringsprogramma belangrijk om inzicht te krijgen in de resultaten van de afgelopen acht jaar. Wat heeft het programma opgeleverd? Wat zijn op lokaal en landelijk niveau de resultaten? Wat zijn de belangrijkste ‘lessons learned’? En hoe kunnen de opbrengsten het best worden geborgd?

Brede erkenning problematiek

De noodzaak om te investeren in het terugdringen van de gezondheidsverschillen tussen lager- en hoger opgeleiden wordt breed erkend. Dat blijkt ook uit bijvoorbeeld de Discussienota Zorg voor de Toekomst en de adviezen van de WRR en de RV&S. De coronapandemie onderstreept dit belang nog maar eens. De huidige crisis heeft de gezondheidskloof nog groter gemaakt dan hij al was. Hiermee blijft de urgentie onverminderd groot om aandacht te vragen voor het terugdringen van de gezondheidsverschillen en de geleerde lessen uit de afgelopen jaren te delen, zodat gemeenten nog beter in staat zijn om dit ingewikkelde vraagstuk aan te pakken.