Amsterdam is een van de koplopergemeenten, die één gezondheidsthema – de aanpak van overgewicht – hoog op de ruimtelijke agenda heeft staan. Zij doet dit vanuit de beweeglogica: de stad zo inrichten, dat deze bewust of onbewust uitnodigt tot bewegen en sporten. Hoe doe je dit als de druk op de stad hoog is? Dit interview komt uit het Inspiratie- en werkboek Gezondheid en ruimte.

Amsterdam groeit jaarlijks met gemiddeld 11.000 inwoners en heeft een verstedelijkingsopgave om in 2025 binnen de stadsgrenzen 50.000 woningen te bouwen. Dit komt neer op jaarlijks minimaal 5.000 woningen. In dit interview met planologe Nelleke Penninx en stedenbouwkundige en programmamanager Laura Hakvoort, betrokken bij het ruimtelijk programma De Bewegende Stad van de gemeente, wordt de aanpak toegelicht. Zij willen met ruimtelijk ontwerp en inrichting ‘beweegkwaliteit’ toevoegen aan de stad. Penninx en Hakvoort doen dit met drie routes: via verleiding en inspiratie, via normering van plekken voor spelen en sport en het delen van data en kennis.

Hoe is de beweegvriendelijke stad hoog op de gemeentelijke agenda gekomen?

In de vorige collegeperiode is sterk ingezet op Amsterdam als beweegvriendelijke stad, de aansturing hiervan vond zijn oorsprong vanuit de portefeuilles zorg, sport en Ruimtelijke Ordening. Vanuit de Amsterdamse Aanpak Gezond Gewicht is de link naar sport en bewegen en de inrichting van de fysieke leefomgeving gemaakt. Het beleid van verschillende gemeentelijke afdelingen zijn samengebracht, zoals die tussen Ruimtelijke Ordening, Zorg, GGD en Sport. Zo is slagkracht georganiseerd.”

Wat is het programma ‘De Bewegende Stad’?

“Wij willen met het programma ‘De Bewegende Stad’ aandacht in de fysieke omgeving voor het stimuleren van bewegen. Om dit makkelijker te maken, hebben wij een aantal uitgangspunten voor deze bewegende stad vastgesteld:

• De Bewegende Stad geeft ruim baan aan de fietser en voetganger.
• In de Bewegende Stad is sport om de hoek.
• De Bewegende Stad is een speeltuin.
• In de Bewegende Stad wordt niet stilgezeten.

Vervolgens hebben wij concrete ontwerpprincipes om de stad beweegvriendelijk in te richten uitgewerkt. Dit is op het niveau van een gebouw en voor de openbare ruimte gedaan. Op gebouwniveau heeft bureau Beta de studie Beweeglogica in Gebouwen gemaakt met veel voorbeelden hoe je binnen gebouwen mensen aan het bewegen krijgt. Denk aan zichtbaarheid en routing, bijvoorbeeld door te zorgen dat de trap beter bereikbaar is dan de lift of het bewust plaatsen van veel gebruikte functies op loopafstand. Daarnaast biedt het boek De beweegvriendelijke stad een analysekader en inspiratie voor de (her)inrichting van de openbare ruimte voor fietsen en lopen, sport en spel en ontspanning. Dit speelt op de verschillende schaalniveaus: van stad en regio tot wijk en straat. Van openbaar vervoer- en fietsnetwerken, fietsstraten, looproutes naar parken en voorzieningen en brede stoepen. Het is belangrijk om breder te kijken dan het blok- en straatniveau, want mobiliteit wordt op regioniveau bepaald.”

Hoe komt sport en bewegen als randvoorwaarde in een plan?

“Wij merkten dat in ruimtelijke plannen nog niet altijd inclusief over beweegruimte wordt nagedacht. Wij zijn daarom op verschillende strategieën gaan inzetten. Naast het verleiden van mensen tot bewegen via routing door gebouwen, openbare ruimte en het organiseren van beweegprogramma, zijn wij referentienormen gaan ontwikkelen voor sport en bewegen.” Hakvoort en Penninx lichten toe dat ze toe zijn gegaan naar referentienormen voor sport en bewegen in een ruimtelijk plan. De stelregels die zij hebben ontwikkeld voor verschillende woonmilieus zijn inmiddels ook vastgesteld door het college. “Als bij een stedenbouwkundig plan voor een project aan alle normen tegemoet wordt gekomen, is er gewoonweg te weinig ruimte. Slimme combinaties zijn nodig. En om dit te doen, moet je integraal en naar de context van een gebied kijken: wat is er in de omgeving en hoe kunnen we op een slimme manier daarvan nog beter gebruikmaken? Dit laatste speelde bij de plannen voor de Houthavens ook. Daar is een verbinding gemaakt met het bestaande sportpark in de naastgelegen wijk.”

Hoe bereik je bewoners bij het herontwerp van de openbare ruimte?

“Samen met Pakhuis de Zwijger organiseren wij vier keer per jaar een beweegcafé. Met bewoners van een specifieke buurt kijken we naar de mogelijkheden om die buurt zo in te richten dat het uitnodigt om er te bewegen. We maken gezamenlijk een sterkte-zwakteanalyse. Ook levert het veel meer bewustzijn op.
Via de buurtmanagers raakt ‘De Bewegende Stad’ ook betrokken bij bottom-up-initiatieven. Ook adviseren wij bij nieuwe plannen om de sportruimte nog niet definitief in te vullen, maar hier nadrukkelijk de sportaanbieders uit de gebieden en de bewoners bij te betrekken. Zo kun je goed aansluiten bij de lokale behoeften.”