In kwetsbare wijken hebben inwoners vaak te maken met een opeenstapeling van negatieve omgevingsfactoren, zowel in de fysieke als in de sociale omgeving. Dit kan leiden tot stress en samenhangende gezondheidsproblemen en tot grotere gezondheidsverschillen. In dit artikel lees je tips en praktijkvoorbeelden over hoe je in je beleid en aanpak meer rekening kunt houden met de gezondheid van bewoners.

Invloed leefomgeving op gezondheidsverschillen en stress

“Een opeenstapeling van negatieve omgevingsfactoren heeft grote gevolgen voor de gezondheid van de inwoners”, stelt Karen Hosper (Pharos). “Deze stapeling van factoren dragen bij aan het verhogen van stress. Bovendien ervaren mensen in kwetsbare wijken gemiddeld al meer stress.” Karen is werkzaam bij Pharos en auteur van de publicatie Leefomgeving en gezondheidsverschillen. “Mensen met langdurige stress hebben een slechter afweersysteem. Daarmee heeft een ongezonde leefomgeving dus meer invloed bij mensen in kwetsbare wijken. Dit versterkt de gezondheidsverschillen.”

Wat kun je als beleidsmaker doen?

Haar advies aan beleidsmakers:

• Breng ongelijkheid in leefomgeving in kaart (verschillen tussen wijken)
• Werk domeinoverstijgend – factoren raken aan meerdere domeinen
• Differentieer in de aanpak tussen wijken en binnen wijken
• Zet in op stressverlagende maatregelen

Bekijk de presentatie van Karen Hosper tijdens het webinar ‘Gezondheidsverschillen, stress en de invloed van de leefomgeving’ terug.

Aanpak gezonde leefomgeving in kwetsbare wijken

Maarten Hoorn (Platform31) geeft advies op basis van de kennissynthese over de Gezonde leefomgeving in kwetsbare wijken. “Zet in op fysieke verbeteringen voor het binnenmilieu van de woningen, luchtkwaliteit, het gebruik en kwaliteit van het groen en de openbare ruimte. Zorg vervolgens met het organiseren van activiteiten en programmering dat de fysieke omgeving ook door de juiste doelgroep gebruikt wordt. Borg dit alles ten slotte in plannen, beleid en regels.”

Wat kun je als beleidsmaker doen?

Zijn advies:

• Ga na wat voor welke groep Breng per wijk in kaart wat de gezondheidsopgave is. En ga de kenmerken en achtergronden van bewoners na. Ga met bewoners in gesprek en ontwikkel een wijkaanpak op maat.
• Heb aandacht voor het interne proces bij gemeenten. Veranker gezondheid (en de achterliggende factoren) in processen. Richt je interne en externe samenwerking goed in bij plannen en projecten. Vertaal gezondheid naar een gebiedsgerichte aanpak.

Bekijk de video van de presentatie van Maarten Hoorn.

Zwolle Gezonde Stad: praktijkvoorbeeld

Als we in Nederland kijken naar de aanpak van de leefomgeving van kwetsbare wijken is Zwolle Gezonde Stad een interessant voorbeeld. Ingrid Bakker van de hogeschool Windesheim benoemt de breedte van hun integrale aanpak en gaat in op het monitoren ervan. “Het begon smal, vanuit een netwerkaanpak van publieke en private organisaties voor het tegengaan van overgewicht bij kinderen (JOGG). Het programma krijgt nu brede steun van het college van B&W.” Vanaf de start worden resultaten gemonitord – op resultaat en proces. Inmiddels zijn er voor deze aanpak negen bouwstenen gedefinieerd, die hebben bijgedragen aan het succes van de aanpak.

Meer bewustwording over gezond leven

In de aanpak Zwolle Gezonde Stad, is gebruikgemaakt van participatieve onderzoeksmethoden. “Dit bleek een effectieve methode om de inwoners zelf te bereiken en te betrekken”, vertelt Ingrid. “De nadruk lag op kinderen en ouderen. We werkten met de Photovoice-methode. Dat leidde tot meer bewustwording onder kinderen en ouderen over gezond leven. Zij reikten zelf oplossingen aan. Professionals leerden hoe zij zelf op een goede manier kinderen in onderzoek en beleid kunnen betrekken.”

Bekijk de video van de presentatie van Ingrid Bakker.

De Gezonde Stad Index: ruimtelijk investeren in de gezonde stad

De Gezonde Stad Index rankt 25 grote Nederlandse steden op de gezonde fysieke inrichting van de stad in de categorieën: gebouwde omgeving, mobiliteit, buitenruimte, gemeenschap en milieu. Eke Schins-Derksen van Arcadis laat zien hoe het data-instrument helpt bij het ruimtelijk investeren in de gezonde stad. “Het verdichten van steden kan op gespannen voet staan met een gezonde leefomgeving”, legt Eke uit. “Juist een beperkte ruimte vraagt om keuzes: voor minder parkeerplekken maar zorg voor voorzieningen bijvoorbeeld. Tot slot stelt ze dat domeinoverstijgend werken binnen gemeenten noodzakelijk is voor een gezonde stad. Denk op de lange termijn.”

Bekijk de video van de presentatie van Eke Schins-Derksen.

Reflectie: sterke samenwerking en kernwaarden

Marieke Zwaving, strateeg gezonde stad en regio bij gemeente Groningen, reflecteert op deze presentaties. Groningen is een koplopergemeente als het gaat om een gezonde wijkaanpak en gezonde stedelijke ontwikkeling. De gemeente staat op nummer één van de Gezonde Stad Index. “Helaas heb ik ook niet het ei van Columbus voor andere gemeenten, maar wat in Groningen hielp zijn de sterke samenwerkingsverbanden met kennisinstellingen, ziekenhuizen, de GGD en de provincie.”

Daarnaast benadrukt ze het werken in de wijk. “De sociale én fysieke wijkontwikkeling van Groningen is samen met partners opgesteld op basis van een aantal kernwaarden. Op wijkniveau moet alles samenkomen.” Voorwaarde voor dit alles is capaciteit, het vrijmaken van fte. “Anders heb je na het opstellen van mooi beleid geen mensen die tijd krijgen om verbindingen te leggen.” Tenslotte wijst ook Marieke op het tijdselement: ‘’het hebben van een lange adem. Je moet volhouden.”

Tijdens het webinar is een visueel verslag gemaakt door cursisten van de betekenaars. Zij keken en tekenden live mee. Zie hier de tekening van Hanne.

Gezonde leefomgeving en stress

Dankzij onderzoek weten we steeds beter hoe en op welke wijze de leefomgeving de gezondheid beïnvloedt. En welke interventies in welke gevallen werken. Onlangs organiseerde GezondIn (Pharos en Platform31) een webinar over de gezonde leefomgeving en stress.  Een langjarige en integrale aanpak is nodig om de leefomgeving van betekenis te laten zijn voor de gezondheid van bewoners. Het betrekken van de mensen zelf bij de plannen en de uitvoering een belangrijke prestatie indicator is essentieel voor het succes.