Puzzelen, dat is het woord dat mij als eerste invalt als je deze ochtend overziet en op je laat inwerken, en als je de immense problematiek – want immens is ze – op je laat inwerken.

De problematiek kent u. Die laat zich als volgt samenvatten, in de woorden van een huisarts uit Moerwijk in Den Haag, een van de armste gebieden van het land. Deze huisarts schetste enige tijd geleden in de Volkskrant wat ze in haar praktijk aantreft:

‘Veel ellende, veel acute zorg. Mensen kampen met overgewicht, suikerziekte, longkanker, atriumfibrilleren en vaak psychiatrische aandoeningen. Hart- en vaatziekten komen hier even vaak voor als in Bulgarije, een land waar de gezondheid ver achterloopt op het Europees gemiddelde. Waar elders in Den Haag mensen gezondheidsklachten krijgen vanaf hun 70ste, zijn mensen hier met 55 al echt oud.’

Dit oplossen is puzzelen. Puzzelen omdat het moeilijk is. En puzzelen omdat het een collectieve inspanning vergt, waarbij iedereen op zijn of haar eigen manier een puzzelstukje bijlegt.

Marco Pastors, aanjager op Rotterdam Zuid, zei het al vanmorgen: wat heb je aan een gezond gewicht als je thuis werkloos op de bank zit.

Want de dokter in Moerwijk kan wel het roken aanpakken, of het overgewicht, of iets meegeven tegen maagpijn of een hoge bloeddruk. Maar zolang je in een schimmelwoning woont in een betonnen doos met amper groen, langs een snelweg waar het fijnstof elke dag neerdwarrelt op de vensterbank, dan word je daarna gewoon weer ziek van iets anders.

Net zoals je ziek kan worden wanneer je vies of gevaarlijk werk doet of werk dat de gewrichten aantast,

• wanneer je sociaal geïsoleerd bent omdat je pech in het leven had,
• wanneer je geen idee hebt wat je je peuter te eten moet geven,
• wanneer je nooit hebt geleerd hoe je keuzes moet maken in het leven,
• wanneer je verdwaald bent geraakt in de hel van de kinderopvangtoeslag en de huurtoeslag
• wanneer je in de chronische stress zit vanwege géén werk,
• wanneer je in stress verkeert vanwege het opjaagbeleid en alle boodschappencontroles die bij een uitkering horen
• of wanneer je wel werk hebt maar stress vanwege veel te veel problematische schulden en een overheid die zegt: eigen schuld, zoek het maar uit.

Dan kan de overheid wel een Preventieakkoord hebben voor gezonder leven, maar dan ben je er nog lang niet.

Soms kan schuldhulpverlening gezonder zijn dan een appel.

In Zuid-Limburg, schreef de Raad voor de Volksgezondheid, is ongezondheid ‘sociaal erfelijk’.

De voorzitter van die Raad, Jet Bussemaker, noemde het verschil in leefgenot, in welbevinden en in sterftekansen tussen arm en rijk dé sociale kwestie van deze tijd.

Sociale kwestie: een schitterend woord van heel vroeger dat je veel te weinig hoort tegenwoordig.

Ombudsman Reinier van Zutphen voegde er net een mooie notie aan toe: gezondheid is een fundamenteel recht waar je aanspraak op kan maken, waar je de overheid op zou kunnen aanspreken.

Na de eerste coronagolf, of de tweede of de derde, ik ben de tel kwijt, rekende het CBS nog maar eens een keer voor wat de gevolgen zijn van de sociale kwestie van deze tijd: er zijn meer arme mensen doodgegaan aan corona dan rijke – in relatieve zin. De armste 20 procent van de bevolking had in de eerste golf drie keer zoveel kans om te overlijden aan corona dan de rijkste 20 procent.

Wegens onderliggend lijden, wegens niet thuis kunnen werken maar dicht op elkaar moeten staan in een slachthuis of in de schoonmaakploeg van de NS,

wegens niet alle informatie begrijpen – in een van de workshops daarnet legde Dickie feilloos uit wat er mis was met de coronavoorlichting van de overheid: moeilijke woorden en lange zinnen.

Kortom, al die tegeltjeswijsheden over een virus dat geen onderscheid maakt: het is niet waar.

Dus is het puzzelen. En waarom zo’n ochtend als die van vandaag zo vrolijk stemt, is omdat je er weer aan herinnerd wordt dat er heel veel mensen aan het meepuzzelen zijn. Omdat ze het een schande vinden, omdat ze deel van de oplossing willen zijn.

Heel Holland puzzelt.

De buurtsportcoach die kinderen naar buiten en in beweging krijgt – hij legt een puzzelstukje

Het taalmaatje dat letter voor letter de wereld begrijpelijker maakt voor de laaggeletterde – zij legt een puzzelstukje

De financieel hulpverlener die de stapels enveloppen openmaakt, de administratie ordent en de weg naar de schuldhulpverlening wijst – hij legt een puzzelstukje.

Het schoolhoofd dat kinderen structuur biedt, ook buiten schooltijd bezighoudt en een kansrijk toekomstperspectief biedt – hij legt een puzzelstukje

De student aan huis die de digibeet loodst door het digitale doolhof van onbegrijpelijke dingen die je ‘even’ online moet regelen – zij legt een puzzelstukje

De werkgever die werkplekken biedt, stageplekken, vertrouwen gunt, toekomst biedt – hij legt een puzzelstukje

De huisarts, de wethouder, de tandarts, de goede buur die een helpende hand biedt – allemaal leggen ze puzzelstukjes.

Een fraai puzzelstukje waar ik deze ochtend van hoorde in een van de minicolleges komt uit de gemeente Tilburg. Die stelde een extra wethouder aan, partijloos, die op alle beleidsterreinen meekijkt of de inwoners gezond en gelukkig zijn. Bij bouwen, bij onderwijs, bij sport, overal kijkt de wethouder mee. Dat blijft niet bij een abstract voornemen, er wordt deur aan deur gegaan. Want zo bereik je de mensen: deur aan deur.

De lessen van vandaag die ik mee naar huis neem: een puzzel leggen doe je samen. Je hebt iemand nodig die de randjes legt, en iemand die de blauwe stukjes bij elkaar zoekt, en iemand voor de rode. Want zonder al die stukjes samen krijg je nooit de puzzel compleet.

Nog een les: een puzzel leggen kost tijd. Neem die tijd ook. Twintig jaar is de tijdshorizon op Rotterdam Zuid, zei Marco Pastors. Heb geduld, heb doorzettingsvermogen, heb vertrouwen.

Nog een les: schénk ook vertrouwen. Aan de andere puzzelaars. Ga niet tot in detail aan anderen uitleggen hoe ze hun puzzelstukjes moeten sorteren en leggen, maar vertrouw erop dat ze weten hoe het moet. Marco Pastors zei het zo: we gaan niet tegen ouders zeggen doe maar geen badminton en wel liever ballet, we gaan niet tegen scholen zeggen hoe ze hun buitenschoolse programma moeten samenstellen. Professionals moeten de ruimte krijgen.

Nog een les: ‘eigen verantwoordelijkheid’ roepen en toeteren dat iedereen zelfredzaam is: het helpt niet. Zelfredzaam is een woord dat niemand voor zichzelf gebruikt; ik denk dat Dickie – die ik net noemde, en die ervoor zorgde dat moeilijke woorden werden geschrapt uit de coronacommunicatie – het woord meteen zou schrappen. Niemand, helemaal niemand, is altijd en overal en de hele tijd redzaam. Niemand is onkwetsbaar, zegt Reinier van Zutphen.

Nog een les die vandaag is gepasseerd in de workshops: wissel kennis uit, deel best practices, bewaar de kennis die je hebt en vindt niet na elke nieuwe verkiezingen het wiel opnieuw uit. En blijf niet in je koker zitten. GezondIn is natuurlijk hét voorbeeld van buiten je koker komen. Want met alleen maar de blauwe stukjes leggen krijg je hooguit een halve puzzel die vol gaten zit.

Nog een les: elk puzzelstukje is anders, een individuele aanpak vergt maatwerk, maatwerk is duur, maatwerk betekent ongelijke behandeling. Als je dat niet accepteert, als je wil dat elk stukje hetzelfde is en op dezelfde wijze wordt gelegd, dan loop je vast met je puzzel. (Tegelijk, is maatwerk ook een beetje een modewoord geworden dat hoge verwachtingen schept. Reinier van Zuthpen waarschuwde wijs: een overheid kan niet alles, en moet eerlijk zijn over wat wel kan en wat niet kan.)

Er is meer nodig. Om patronen van erfelijke armoede en erfelijke gezondheidsverschillen en erfelijke ongelijkheid structureel te doorbreken, is ook beleid nodig – en dus politieke wil.

Een gemeente die bedenkt: we stellen een wethouder aan – dat is beleid.

Een hoger minimumloon bepleiten en iets doen aan de precaire toestand aan de onderkant van de arbeidsmarkt met tijdelijke baantjes en flexwerk – dat is beleid.

Als overheid herzien over hoe je omgaat met schulden, nadenken over waar je bouwt en voor wie, stilstaan bij wat je vraagt van burgers om te kunnen functioneren, er vanaf zien om met een tractor over ze heen te rijden wanneer ze een fout hebben gemaakt, er voor kiezen burgers niet te benaderen vanuit wantrouwen alsof het lapzwanzen zijn – dat is beleid.

Prompt antwoord geven als burgers bij een gemeente of een overheidsloket aankloppen met een vraag, zorgen dat een burger gewoon even kan bellen met de ambtenaar van vlees en bloed als hij iets niet snapt, burgers niet van het kastje naar de muur sturen of een digitaal doolhof in jagen – (Reinier van Zutphen zei net dat het ontbreken van dit soort opties de meeste klachten oplevert): dat is beleid

Bedenken dat voorkomen goedkoper en effectiever is dan de dingen een beetje op hun beloop laten en achteraf moord en brand schreeuwen – dat is beleid.

De allerbelangrijkste les is, denk ik, dat elke puzzelaar in zijn of haar hoofd het eindplaatje voor zich ziet. Dat hij of zij weet, dit onbestemde gekke  groenige stukje dat ik in mijn hand heb, past ergens in dat grote plaatje. En als we maar ijverig genoeg doorleggen ontstaat onder onze handen dat plaatje.

Werken vanuit die gedachte, met dat beeld in het hoofd. Dat zou je visie kunnen noemen. Een ander zou het misschien ‘varen in de mist’ noemen, in de verwachting dat we op een dag aankomen.

Ik noem het puzzelen. In de wetenschap dat op een mooie dag het plaatje af is.

Bekijk hieronder de column van Sheila Sitalsing.