‘Doe ik de goede dingen? En doe ik ze goed? Die vragen stel ik mezelf regelmatig als adviseur voor het programma GezondIn. Het zijn vragen die ook leven bij beleidsmedewerkers en professionals. Zij werken hard om met een effectieve aanpak gezondheidsverschillen terug te dringen in hun gemeente. Maar hoe monitor en evalueer je? Wat doe je als je weinig middelen hebt? Vier tips voor het volgen van je aanpak.

Tip 1. Stel de vraag: ‘waarom zou ik mijn aanpak volgen?’

Het volgen van de aanpak en resultaten is vaak meer ‘moeten’ dan ‘willen’. Daarom begin ik altijd met de vraag: ‘Waarom zou je je aanpak monitoren?’ ‘Wat levert dat je op?’ Ik hoor antwoorden als: ‘omdat ik moet me verantwoorden’, ‘omdat ik wil weten of de aanpak werkt’ of ‘omdat ik met een goede evaluatie mijn aanpak beter kan borgen.’

Waarom je jouw aanpak volgt is altijd gekoppeld aan de vraag voor wie je jouw aanpak volgt. Een mooie ‘eye opener’ kwam tijdens een sessie in een gemeente van een beleidsmedewerker : “Toen de vraag ‘voor wie volg ik mijn aanpak’ net gesteld was, dacht ik als eerste aan de raad en het college. Maar wat bleek? Zij zijn al heel tevreden met een goed verhaal over de voortgang. Zelf willen we eigenlijk vooral antwoord op de vraag: werkt wat we doen? We kunnen dus datgene volgen wat onszelf helderheid geeft. Wat een opluchting!”

Tip 2. Stem af met degene(n) voor wie je monitort en evalueert

Goede afstemming en verwachtingsmanagement zijn belangrijk. Je komt samen met degene(n) voor wie je monitort en evalueert vaak tot betere, meer realistische uitkomstmaten en manieren van evalueren. Ik hoor in mijn gesprekken met gemeenten vaak: ‘de raad wil toch echt cijfers zien’, en vooral positieve cijfers. Bijvoorbeeld dat er geen verschil meer is in levensverwachting tussen lage en hoge SES. Dit is vaak een onrealistische verwachting. Het terugdringen van gezondheidsverschillen vraagt een lange adem. Bovendien is de raad vaak niet bekend met andere manieren van opbrengsten zichtbaar maken, anders dan het aanleveren van cijfers.

Tip 3. Gebruik doelen als leidraad voor monitoren en evalueren

Als je doelen geformuleerd hebt voor je aanpak geven deze goed richting in wat je kunt volgen. Zijn er geen doelen gesteld? Vraag jezelf dan af: wat zou ik willen communiceren over het succes van de aanpak? Zijn we blij als partners als deelnemers aangeven dat hun ervaren gezondheid is vergroot? Of als we met elkaar lessen hebben geleerd in wat werkt?

Bepaal welke informatie nodig is om hier tijdens en na de aanpak zicht op te krijgen. Op welk niveau is dit nodig? Op collectief of individueel niveau (wijk/dorp/inwoner)? Vervolgens bepaal je of de bestaande informatie toereikend is en welke soort informatie je nodig hebt. Volstaat informatie over aantal deelnemers, activiteiten, et cetera? Doe dit hele proces bij voorkeur samen met betrokkenen. Niet alleen ben je samen vaak creatiever, ook zorg je er zo voor dat zij zich meer betrokken gaan voelen bij M&E.

Betrek wethouders, raadsleden en andere stakeholders regelmatig bij activiteiten van je aanpak. Dan gaan er deuren open die vaak ook open blijven. Hiermee bereik je meestal net zoveel op het gebied van financiering/borging als met een rapport na een onderzoek van twee tot drie jaar.

Gebruik wél onderbouwing vanuit (bestaand) onderzoek. Wat al wetenschappelijk bewezen is (bijvoorbeeld de positieve invloed van slaap op een gezond gewicht bij kinderen), hoef je niet opnieuw te meten. Onderzoek kun je benutten ter aanvulling op M&E. Zoek ook kennisinstellingen op voor parate kennis en inzichten over wat wel en niet werkt.

Tip 4. Kies passende instrumenten voor M&E

Er bestaan verschillende methoden om een integrale aanpak gezondheidsachterstanden te volgen. Deze methoden kunnen kwalitatief (vertellen) of kwantitatief (tellen) zijn. Denk bij kwalitatieve methoden aan verhalen van betrokkenen. Zoals (mini)interviews, groepsgesprekken of een verhaal dat zij zelf betekenis geven (narratief waarderen).

Ook kun je met betrokkenen vanuit een casus (één deelnemer staat centraal) beredeneren wat de ‘aannemelijke’ effecten zijn en wat de kostenbesparing redelijkerwijs is (effectencalculator). Je kunt een mix van cijfers en verhalen gebruiken. In de gemeente Vaals brachten ze in kaart hoeveel mensen er met hun aanpak vanuit de bijstand geactiveerd zijn en welke kosten daarmee bespaard zijn. Ook voegden ze verhalen toe die lieten zien welke impact en betekenis de aanpak voor de deelnemers had.

Keuzehulp

Vanuit GezondIn is een Keuzehulp gemaakt. Hierin staat een selectie van lichte tot zware instrumenten om je aanpak op verschillende manieren te volgen. De keuzehulp is er voor iedereen die de aanpak van gezondheidsachterstanden volgt of gaat volgen.